همانطور که قبلا عنوان شد کد DOI یا Digital Object Identifier یا شناسه دیجیتال اشیا، برای شناسایی دیجیتال مطالب مندرج در فضای اینترنت به کار می‌رود. به واقع این مانند کد ملی برای افراد یک کشور است. اگر شما بخواهید یک فرد را از روی نام و نام خانوادگی در کشور بیابید، انتخاب های شما بسیار بیشتر از یک نفر را شامل میشود. حتی این امکان دارد که به دلیل نگارش های متفاوت یک اسم یا فامیل شما هرگز فرد موردنظر خود را پیدا نکنید. ولی اگر به هر فرد یک شناسه منحصر به فرد تخصیص یابد، دیگر هر شناسه فقط به یک فرد ختم میشود.
در فضای تحقیقات علمی نیز، شرکت کراس رف (CrossRef) در دنیا مسئول تخصیص کد دیجیتال به مقالات و محتوای علمی است که در اینترنت منتشر میگردد. این کار علاوه بر شناسایی راحت مقالات، در شمارش ارجاعات به یک فرد یا نشریه نیز بسیار کمک کننده است. فرض کنید شما مقاله علمی خود را در مجله ای چاپ کرده اید که برای مقالات خود کد DOI تهیه نمیکند، حال اگر کسی بخواهد در کار علمی خود به مقاله شما ارجاع دهد، به روش سنتی و با نوشتن نام شما وسایر نویسندگان، عنوان مقاله، اسم مجله و سال چاپ در بخش رفرنس های مقاله خودش به کار شما ارجاع میدهد، ولی اگر نام نویسندگان، نام مجله یا هر پارامتر دیگری را اشتباه بنویسد، شما یک ارجاع را از دست میدهید که این مساله به خوبی نشانگر این موضوع است که این شناسه دیجیتال چه تاثیر شگرفی بر روند علم سنجی دارد. پس در زمان ارسال یا همان سابمیت مقاله توجه کنید که آیا آن نشریه برای مقالات خود DOI اخذ میکند یا خیر و به این موضوع هم توجه کنید که شما به عنوان نویسنده مقاله یا محقق نمیتوانید برای یک مقاله خود که در یک نشریه به چاپ رسیده کد DOI بگیرید و این کار بایستی توسط نشریه و ناشر مجله انجام شود. حال که با اهمیت این موضوع آشنا شدیم، ببینیم که یک نشریه برای ثبت کد DOI بایستی چه کارهایی را انجام دهد.
الزامات نشریه برای دریافت کد DOI
- آدرس اینترنتی: کد DOI به مقالاتی تعلق میگیرند که یک آدرس اینترنتی یا لینک داشته باشد. به واقع اولین فاکتور این است که مقالات چاپ شده در مجله دارای آدرس های اینترنتی مجزا باشند تا وقتی روی کد DOI کلیک میشود، صفحه مقاله در آدرس مربوطه را نمایش دهد. این آدرس اینترنتی بایستی شامل اطلاعاتی از قبیل عنوان مقاله به انگلیسی، اسامی نویسندگان و وابستگی سازمانی آنها (Affiliation) به انگلیسی، چکیده انگلیسی مقاله و فول تکست مقاله یا لینک دسترسی به فول تکست در فرمت PDF یا HTML باشد. نشریاتی که به زبانی غیر از انگلیسی مثلا فارسی منتشر میشوند، بایستی برای اخذ کد DOI، از لینک چکیده انگلیسی مقاله در سایت خود استفاده کنند.
- کد شاپا یا ISSN: این کد برای نشریات علمی حکم کد هویتی را دارد، تا نشریه کد شاپا یا ISSN دریافت نکند نمیتواند برای دریافت کد DOI یا هرگونه نمایه ای اقدام کند. در مورد شاپا مقاله ای مجزا نوشته خواهد شد.
دریافت سرشماره یا پرفیکس از کراس رف
برای این کار بایستی عضو کراس رف شد، عضویت در کراس رف شامل یک هزینه سالانه و هزینه ای جداگانه برای هر کد DOI است. اما مساله اینجاست که کراس رف که یک شرکت آمریکایی است، به دلیل تحریم های آمریکا علیه کشور ایران، هیچ عضوی از ایران قبول نمیکند، اما حتی اگر این مشکل هم وجود نداشت، باز هم به دلیل هزینه سالانه، صرفه اقتصادی برای نشریات وجود ندارد که بخواهند عضو کراس رف شوند. به واقع 98 درصد نشریات دنیا در این زمینه از خدمات ناشرین استفاده میکنند. مگر اینکه نشریه اینقدر بزرگ باشد که در سال بیش از 1000 مقاله منتشر کند تا هزینه سالیانه بین مقالات سرشکن شود و صرفه اقتصادی ایجاد کند. اما ناشرین با دادن سرویس به نشریات زیاد، این هزینه را برای خود تعدیل میکنند و کدهای DOI را با قیمت معقولی در اختیار نشریات قرار میدهند. خود شرکت کراس رف هم نشریات را تشویق میکند که از خدمات ناشرین عضو این شرکت استفاده نمایند.
خدمات کراس رف برای مقالات علمی
شرکت کراس رف با تیم برنامه نویسی بسیار قوی و ایجاد کانکشن بین دیتابیس های علمی بزرگ مانند iThenticate و Scopus و Clarivate خدمات بسیار جالبی را در کنار اخذ کد DOI برای مقالات و نشریات ایجاد میکند. برخی از این خدمات شامل: بررسی محتوی، جلوگیری از سرقت ادبی با همکاری iThenticate، شمارش ارجاعات به مقاله و مجله به صورت دقیق، سرویس کراس مارک، سرویس زنجیر منابع و … که در جدول زیر میتوان آن را مشاهده کرد. برای مطالعه کامل این سرویس ها اینجا کلیک کنید.
حال برای اینکه کراس رف این سرویس ها را برای هر مقاله ای که کد DOI دریافت میکند فعال کند نیاز دارد که اطلاعات آن مقاله که به آن متادیتا (Metadata) گفته میشود به طور کامل در سرور کراس رف قرار گیرد، اما این کار چگونه صورت میگرد؟!
بعد از ثبت نام و عضویت در کراس رف و پرداخت هزینه سالانه، این شرکت برای ناشر مربوطه یک یوزرنیم و پسورد برای دسترسی به بخش بارگزاری متادیتا ارسال میکند. برای ثبت کد DOI میتوان به دو روش عمل کرد:
- روش اول ثبت از طریق فرم آنلاین یا Web Deposit Form: این روش چندین سال پیش استفاده میشد و هنوز هم در دسترس است، به این صورت که در یک صفحه ساده، اطلاعات مقاله به صورت کپی و پیست کردن وارد میشود و کراس رف یک کد برای آن مقاله صادر میکند، اما در این روش بسیاری از متادیتاهای مقاله وارد سرور کراس رف نمیشود، بنابراین بسیاری از سرویس ها فعال نمیشوند.
- روش XML Deposite: از طریق بارگزاری فایل XML مخصوص کراس رف در سرور این شرکت است. فایل XML یک فرمت متنی خاص برای انتقال اطلاعات است که در این فرمت، بخش های مختلف مقاله مانند نام مجله، زمان دقیق انتشار، شماره ولوم، شماره ایشو، عنوان مقاله، نام نویسندگان، لینک دسترسی به مقاله در سایت مجله، لینک دسترسی به PDFفول تکست و رفرنس های مقاله در تگ های تعریف شده داخل فایل XML قرار میگیرند. به این ترتیب با بارگزاری فایل XML در سرور کراس رف، تمامی اطلاعات به صورت یکجا برای مقاله درج میگردد. اما باید توجه داشت که هر مقاله در این روش به صدها یا شاید هزاران تگ تبدیل میشود که بروز هرگونه اشتباه در تگ بندی، باعث میشود که سایت ارور داده و کد ثبت نشود. در زیر تصویری از فضای فایل XML یک مقاله را مشاهده میکنید:
برای تهیه این فایل XML شرکت کراس رف یک دایرکتوری کامل از انواع فایل های XML که باید برای انواع مختلف مطالب علمی منتشر شده در اینترنت ساخته شوند را فراهم کرده است. در این صفحه شما میتوانید فایل XML متناسب با محتوایی که میخواهید برای آن DOI تهیه کنید را پیدا کرده و مطالب را در آن جایگزین نمایید. برای رسیدن به این صفحه اینجا کلیک کنید.
در فایل XML که برای بارگزاری در کراس رف حاضر میکنید، برخی تگ ها ضروری هستند و نبود آنها باعث ارور دادن و عدم ثبت کد DOI میشود، ولی برخی دیگر مانند بخش منابع باعث ارور نمیشود ولی اگر فایلی که بارگزاری میکنید فاقد بخش منابع باشد، سرویس Reference Linking یا زنجیر منابع ایجاد نمیشود. بسیاری از نرم افزارهای مدیریت آنلاین نشریات علمی میتوانند به صورت اتوماتیک خروجی موردنیاز کراس رف را به کاربر بدهند اما حتما بایستی این خروجی پیش از بارگزاری در کراس رف بررسی گردد تا ارور نداشته باشد. برای بررسی فایل XML این مقاله را مطالعه کنید.