DOI چیست؟

DOI چیست؟
شناسه دیجیتالی مقالات یا (DOI(Digital Object Identifier شناسه ای است که از طرف سایت http://doi.org در اختیار مطالب آنلاین در اینترنت قرار میگیرد. اما در این بین مقالات علمی بیشترین بهره را از این کد دیجیتالی میبرند. شرکت اصلی DOI با 10 شرکت زیر مجموعه خود کار میکند که هر کدام از این شرکت های زیر مجموعه، وظیفه تخصیص کدهای DOI را به موارد خاصی بر عهده دارند. به عنوان مثال زیر مجموعه DataCite وظیفه تخصیص کدهای دیجیتالی به دیتاهای آنلاین در اینترنت را بر عهده دارد و CNKI وظیفه تخصیص کد به موارد علمی منتشر شده در کشور چین را انجام میدهد.

شرکت Crossref
در این بین شرکت Crossref وظیفه تخصیص شناسه DOI به مقالات علمی دنیا که در مجلات معتبر چاپ میشوند را برعهده دارد. این شرکت با صدور نزدیک به 80 میلیون کد به مقالات علمی سهم عظیمی در علمی سنجی در دنیا را ایفا مینماید. 

کدهای DOI معتبر و نامعتبر
شرکت کراس رف ناشرین مقالات علمی را ملزم به استفاده از کدهای استاندارد XML برای اخذ DOI مینماید و از این طریق سرویس های زیادی را برای مقالات و مجلات فعال مینماید. لازم به ذکر است که اگر کد DOI از مسیری غیر از روش XML استاندارد اخذ گردد سرویس‌های کراس رف برای آن مقاله فعال نخواهد شد. برای اطمینان از اینکه DOI صحیح ثبت شده است نیاز دارید که کد مربوطه را در سایت  http://search.Crossref.org جستجو نمایید. اگر DOI به روش صحیح ثبت شده باشد با جستجوی آن در این سایت به تمامی اطلاعات مقاله دست خواهید یافت اما برای کدهای نامعتبر هیچ اطلاعاتی نمایش داده نمیشود. در ذیل دو نمونه از این کدها را مشاهده نمایید.
نمونه کد DOI معتبر: 10.29252/IJB.1551

اجزای تشکیل دهنده DOI
اگر برروی یک کد DOI فعال کلیک نمایید شما به صفحه ای منتقل مشود (Redirect) که خلاصه یا متن کامل مقاله در آن صفحه نمایش داده میشوند. به واقع DOI شما را در هر کجای اینترنت باشید مستقیم به لینک نمایش مقاله در سایت آن مجله هدایت میشوید. هر کد DOI شامل چند بخش مختلف است که در شکل زیر قابل مشاهده است.

DOI Directory: بخش اول که با رنگ قرمز نشان داده شده است قسمتی است که باید در ابتدای هر کد DOI قرار داده شود تا آن کد به شکل یک لینک فعال تبدیل شود و بتواند نقش خود را به درستی ایفا نماید. این قسمت در تمام کدهای DOI در دنیا ثابت است.
Prefix: بخش دوم که به رنگ آبی مشخص است را پرفیکس میگویند. این بخش نشان میدهد که DOI از سمت چه ناشری به مقاله اختصاص داده شده است. شرکت کراس رف با ناشرین متعددی کار میکند که لیست آن را در ذیل مشاهده مینمایید.
http://www.Crossref.org/06members/50go-live.html
کراس رف به هر کدام از این ناشرین عددی را به عنوان پرفیکس ثابت آن ناشر اختصاص داده است. به عنوان مثال اگر کد DOI مقاله ای با 10.7336 شروع شود نشان دهنده این است که DOI توسط ناشری به نام Academicus Journal برای مقاله ثبت گردیده است. این بخش در تمامی DOIهای صادر شده از یک ناشر ثابت است.
Suffix: این بخش برای هر مقاله به صورت اختصاصی (Unique) است و توسط ناشر برای هر مقاله تعیین میگردد. شرکت کراس رف تعیین این قسمت را به عهده ناشرین گذاشته اما قوانینی را نیز برای آن تعیین کرده است که در لینک زیر قابل مشاهده است.
http://help.Crossref.org/establishing_a_doi_suffix_pattern

کارکردهای DOI چیست؟
کد DOI در ابتدا برای رهگیری دیجیتالی مقالات ایجاد شد اما به مرور کارکردهای بسیار مهمتری به آن اضافه شد که در ادامه در مورد آن صحبت میکنبم:

شمارش ارجاعات
 در حال حاضر مهمترین کارکرد DOI ثبت ارجاعات (Citation) به مقالات است. در گذشته ارجاع به مقالات توسط سرویس هایی مانند Google Scholar و از طریق نگارش نام مقاله در بخش منابع صورت میگرفت. اما این نوع شمارش ارجاعات یک مشکل بسیار بزرگ داشت و آن این بود که نام مقاله و یا نام مجله و حتی نام نویسندگان باید به صورت کاملا صحیح و با یکی از استایل های استاندارد رفرنس نویسی در انتهای مقالات درج میگردید و اگر هر کدام از این بخش ها کوچکترین مشکلی داشت آن ارجاع برای آن مقاله و در نهایت آن مجله محاسبه نمیگردید. مجلات بسیاری در جهان و بخصوص در ایران به دلیل این عدم شمارش ارجاعات صدمات زیادی را متحمل شدند. یکی از این صدمات رد شدن مجلات از ISI و دیگر ایندکسینگ سورس ها مانند Scopus است، زیرا این ایندکسینگ سورس ها ارجاعات یک مجله را در زمان ارزشیابی محاسبه مینمایند و اگر مجله ارجاعات کمی داشته باشد آنرا رد میکنند. بسیاری از مجلات ایرانی دارای ارجاعات زیادی هستند ولی این ارجاعات صرفا شمارش نشده هستند. حتی بعد از پذیرش در ISI نیز در صورت عدم استفاده از DOI، ایمپکت فاکتور مجله بسیار کمتر از میزان واقعی محاسبه میشود. اگر مجله ای در ISI نمایه باشد و شروع به استفاده از DOI نماید، ایمپکت فاکتور آن طی سال اول استفاده از DOI خیزشی معادل 2 تا 3 برابر خواهد داشت.

افزایش دیده شدن مقالات (Visibility)
اصلی ترین چالش هر مجله و هر نویسنده ای رساندن مطالب مندرج در مقاله خود به بیشترین تعداد خواننده در دنیا است. اطلاعات مقالات با اخذ DOI در چندین پایگاه معتبر که Rank بالایی دارند ثبت میشود که باعث افزایش دیده شدن مقاله در موتورهای جستجو میشوند. این افزایش دیده شدن به عنوان معیار اعتباری برای مجله نیز میباشد به همین دلیل مجلات معتبر دنیا حتما برای تمامی مقالات منتشر شده در مجلات خود DOI اخذ مینمایند.

جلوگیری از سرقت ادبی
سرویس iThenticate به عنوان معتبرترین سرویس تشخیص پلاژیاریسم در دیتابیس خود صرفا مقالات دارای DOI را به عنوان مقالات منتشر شده سرچ مینماید. مجلات بسیار زیادی در دنیا از سرویس iThenticate استفاده مینمایند که اگر مقالات یک مجله دارای DOI باشند به طور اتوماتیک وارد دیتابیس این سایت شده و پس از آن iThenticate در زمان سابمیت و انتشار هر مقاله دیگری که حتی کوچکترین مشابهتهایی با مقاله دارای DOI داشته باشد، به مجله و ناشر آن اطلاع میدهد.

تسهیل پذیرش در نمایه سازها
نمایه سازهای زیادی مانند ISI، PubMed، Scopus، DOAJ و غیره در سوال های ابتدایی در فرم های ارزشیابی اولیه خود همواره این پرسش را از مجلات مطرح مینمایند که آیا این مجله از DOI استفاده میکند یا خیر. گرچه این به عنوان یک قانون در این نمایه سازها نوشته نشده است اما مجلات دارای DOI عموما بسیار راحت تر در نمایه سازها پذیرش میشوند.

فعال شدن سرویس های خاص Crossref برای مقالات دارای DOI
CrossCheck: این سرویس در همکاری Crossref با iThenticate است که قبلا به آن اشاره شد. شرکت کراس رف در قبال اخذ DOI برای مقالات دیتابیس مقالات را در اختیار iThenticate قرار میدهد تا آنرا از سرقت های ادبی احتمالی بعدی محافظت کند.

Cited-by Linking: این سرویس باعث میشود که مقالات و رفرنس های آن مانند زنجیری در هم قلاب شده و تمامی ارجاعات شمارش شود. در زمان اخذ DOI ناشر میبایست تمامی رفرنس های مقاله که دارای DOI هستند را در انتهای فایل XML قرار دهد. این عمل باعث ایجاد یک حالت زنجیر مانند بین یک تایتل با رفرنس های آن میشود. برای چک کردن اینکه چه رفرنس هایی از یک مقاله دارای DOI هستند، Crossref سرویس Simple Text Query را به صورت رایگان در اختیار عموم قرار داده است. فقط کافیست رفرنس های مقاله را در باکس قرار داده شده در این صفحه کپی نمایید و دکمه Submit را فشار دهید. پس از چند ثانیه صفحه ای نمایان میشود که در آن DOI هر رفرنس در صورت وجود داشتن با رنگ قرمز نشان داده میشود. این سرویس، شمارش تمامی ارجاعات برای مقالات و همچنین افزایش Impact Factor برای مجلات را گارانتی مینماید.

Crossref Metadata Services: در این سرویس Crossref میتواند اطلاعات موردنیاز برخی از ایندکسینگ سورس ها را بدون دخالت مجله، به طور اتوماتیک در اختیار سورس ها قرار دهد. 

چگونه باید از Crossref برای مقالات DOI تهیه نمود؟
برای اینکار دو راه وجود دارد. یکی اینکه به طور مستقیم در کراس رف عضو شوید و راه دوم اخذ DOI از یک پابلیشر است که به طور معمول تمامی مجلات به دلیل صرفه اقتصادی و موارد تکنیکال از مسیر دوم استفاده مینمایند اما ما در مورد هر دو فرم در اینجا توضیحاتی عنوان مینماییم.
برای عضو شدن در کراس رف ابتدا بایستی فرم عضویت را در سایت مربوطه پر نمایید و بعد از آن شما باید تعدادی فایل XML ساخته شده توسط خودتان را به کراس رف ارسال نمایید تا توانایی تکنیکی شما برای ادامه مسیر محرز گردد. پس از عضو شدن، Crossref برای صدور DOI دو نوع هزینه اخذ مینماید. یک هزینه برای هر (DOI (Per DOI و هزینه دوم حق عضویت سالانه (Per Year) است. اگر شما مجله ای هستید که در هر سال کمتر از هزار مقاله منتشر مینمایید عضو شدن در کراس رف گذشته از مشکلات تکنیکی و تحریم (در حال حاضر شرکت Crossref به دلیل تحریم ها به ایران سرویس دهی نمیکند حتی بعد از توافقات هسته ای در سال 2016) به هیچ عنوان صرفه اقتصادی ندارد.
مسیر دوم اخذ DOI از یک پابلیشر معتبر است. این پابلیشرها به دلیل انتشار تعداد زیاد مقاله در سال و تقسیم شدن هزینه سالانه به تعداد زیاد مقالات قادرند DOI را با قیمت مناسبی در اختیار مجلات قرار دهند. برای اکثر مجلات در دنیا اخذ DOI از این طریق بهترین انتخاب است.
** نکته مهم: متاسفانه تعدادی از ناشرین ایرانی DOIهای ناصحیح و بعضا جعلی را در اختیار مجلات قرار میدهند که در ظاهر DOI صحیح و فعال است ولی وقتی اطلاعات آنرا در سایت http://search.Crossref.org جستجو میکنیم درمیابیم که هیچ اطلاعاتی برای آن کد DOI ثبت نشده است. لذا قبل از خرید سرویس، حتما DOIهای قبلی آن ناشر را همانند مسیری که در بالا به آن اشاره شد بررسی نموده و سپس اقدام به خرید سرویس نمایید. 

فایل XML موردنظر Crossref چیست؟
پابلیشرها باید اطلاعات مربوط به هر مقاله را در غالب یک فایل XML وارد پایگاه داده های کراس رف نمایند. این فایل XML از چند صد “تگ” تشکیل شده است که به طور کلی در چهار بخش زیر دسته بندی میشوند.
Head: تگ های حاوی اطلاعات مربوط به پابلیشر در این بخش قرار میگیرند.
Journal Metadata: اطلاعات مربوط به مجله مانند شماره ولوم و ایشو، ISSN مجله و … در این قسمت قرار داده میشوند.
Article Metadata: اطلاعات مقاله شامل تایتل، نام کامل نویسندگان و همچنین زمان نشر مقاله در این بخش گنجانده میشود.
Citation List: اطلاعات مربوط به رفرنس های مقاله در این بخش لیست میشوند. اگر رفرنسی دارای DOI بود حتما بایستی در این قسمت کد DOI آن رفرنس نوشته شود در غیر این صورت رفرنس به صورت Unstructured قرار میگیرد.

مجلات باید چه فاکتورهایی داشته باشند تا بتوانند DOI اخذ نمایند
الف. مقالات در سایت مجله امکانات نمایش آنلاین داشته باشند. مطالب آنلاین میبایست به صورت HTML Full Text یا Abstract با لینک دسترسی به PDF کامل مقاله باشد.
ب. مجله حتما بایستی دارای ISSN باشد (پرینت یا آنلاین یا هردو).
ج. لینک مقاله باید همیشه ثابت و سالم باشد. سرور سایت مجله نباید بیش از چند ساعت از دسترس خارج باشد و همچنین اگر آدرس سایت مجله تغییر کرد و لینک های قبلی دیگر در دسترس نبود مجله حتما باید در اولین فرصت مراتب را به پابلیشر اطلاع دهد تا اقدامات لازم در خصوص تغییر لینک مقالات صورت گیرد.
د. کد DOI بایستی حتما در نسخه آنلاین (HTML) و نسخه PDF مقالات درج گردد.

مطالب تکمیلی تر در مورد DOI و شرکت Crossref در لینک زیر قابل دسترسی است.
http://www.Crossref.org/01company/15doi_info.html

یک دیدگاه در “DOI چیست؟

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *